काठमाडौं – २०७६ सालदेखि चीनको वुहानबाट विश्वव्यापीरुपमा फैलन सुरु गरेको कोरोना महामारीका कारण बैंक तथा वित्तीय संस्थाको नाफा प्रभावित बनिरहेको छ । कोरोना महामारीका कारण गरिएको बन्दाबन्दी र अर्थतन्त्र जोगाउने लक्ष्यसहित गरिएका विभिन्न कडा नीतिगत व्यवस्थाका कारण बैंकहरुको आम्दानी समेत खुम्चँदो छ ।

सबैजसो पेसा व्यवसायको आम्दानी खस्कन थालेसँगै यसको प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्ष प्रभाव बैंक तथा वित्तीय संस्थामा पर्छ नै । यसको प्रत्यक्ष प्रभाव शाखारहित बैंकिङ्ग सेवामा पनि परेको छ । नाफा घट्दै जाँदा र आम्दानीका नयाँ स्रोत फेला नपर्दा बैंकहरुले शाखारहित बैंकिङ्ग सेवा बन्द गर्दै जान थालेपछि यो सेवा प्रत्यक्षरुपमा प्रभावित बन्न थालेको हो ।

वाणिज्य बैंकहरुले देशका विभिन्न निकायमा छरिएर रहेका शाखारहित बैंकिङ्ग सेवा बन्द गर्दै आइरहेका छन् । तथ्यांकअनुसार २०७७ साल माघको तुलनामा २०८१ माघसम्मको अवधिमा ६७४ वटा शाखारहित बैंकिङ्ग सेवा बन्द गरिसकेका छन् । यो तथ्यांक नेपाल राष्ट्र बैंकले नै जारी गरेको हो ।

२०७७ फागुन महिनामा ‘ब्राञ्चलेस’ शाखारहित बैंकिङ्ग सेवा देशभरमा कूल १६८५ वटा थिए । यी वाणिज्य बैंकहरुद्वारा सञ्चालित शाखारहित सेवाको संख्या हो । तर, यो घटेर १ हजार ११ मा आइपुगेको छ । तथ्यांकअनुसार, ५ वर्षको अवधिमा साढे ६ सयभन्दा बढीले शाखारहित सेवामा गिरावट आएको देखिन्छ ।

शाखा स्थापनाका लागि कठिनाइ भएको स्थानमा र शाखाको पहुँच नपुगिसकेको भूभागमा बैंकिङ्ग सेवा दिने लक्ष्यसहित राष्ट्र बैंकले शाखारहित सेवा दिन मिल्ने व्यवस्था गरेको थियो । यही व्यवस्थामा टेकेर वाणिज्य बैंकहरुले विभिन्न स्थानमा शाखारहित सेवा सञ्चालन गर्दै आइरहेका छन् ।

तर, ब्याजदर घटेका कारण घट्दो आम्दानी, न्यून कारोबार, सञ्चालनको जोखिम लगायत कारणले शाखारहित सेवा घट्दै छ । यसबाहेक, देशका सबै स्थानीय तह बैंकको पहुँचमा आएका कारणले पनि शाखारहित सेवाको संख्या घट्न थालेको छ । २०८१ को असोजमा बझाङको साइपाल गाउँपालिकामा पनि शाखा खुलेपछि सबै स्थानीय तह बैंकको पहुँचमा पुगेका हुन् ।

यद्यपि, हिमाली र पहाडी जिल्लामा पालिकाको सदरमुकाममा खुलेको शाखा कार्यालयकै आधारमा सबै सर्वसाधारण बैंकको पहुँचमा पुगे भन्नु उपयुक्त हुँदैन । यही कारण, शाखारहित बैंकिङ्ग सेवा बन्द गर्ने क्रम बढेपछि केन्द्रीय बैंकले कडा नीतिगत व्यवस्था गरेको छ । यो व्यवस्थाले बढ्दो अवस्थामा रहेको शाखारहित बैंकिङ्ग सेवा बन्द गर्ने क्रम रोक्ने आँकलन गरिएको छ ।

यही कारण, शाखारहित बैंकिङ्ग सेवा बन्द गर्ने क्रम बढेपछि केन्द्रीय बैंकले कडा नीतिगत व्यवस्था गरेको छ । यो व्यवस्थाले बढ्दो अवस्थामा रहेको शाखारहित बैंकिङ्ग सेवा बन्द गर्ने क्रम रोक्ने आँकलन गरिएको छ । राष्ट्र बैंकले निर्देशन नै जारी गरेर सेवा बन्द गर्न चाहेको क्षेत्रमा करिब ५ किलोमिटर वरपर बैंक तथा वित्तीय संस्था वा अन्य शाखारहित सेवा सञ्चालनमा भएको हुनुपर्ने व्यवस्था गरेको छ ।

यसअघि राष्ट्र बैंकले गत वर्ष शाखारहित सेवा बन्द गर्नका लागि केन्द्रीय बैंकको स्वीकृती लिनुपर्ने र कम्तीमा ६ महिनादेखि सञ्चालनमा नआएको हुनुपर्ने व्यवस्था कायम गरेको थियो । सो व्यवस्थाले पनि शाखारहित सेवा बन्द गर्ने क्रम नरोकिएपछि निर्देशिकामार्फत राष्ट्र बैंकले थप कडा नीतिगत व्यवस्था गरेको हो ।

राष्ट्रिय वाणिज्य बैंकका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत देवेन्द्र रमण पौडेल खर्चिलो भएका कारण बैंकहरुले शाखारहित सेवा बन्द गरेको बताउँछन् । बैंकिङ्ग समाचारसँग कुरा गर्दै उनले भने, ‘२०७२ साल अघिसम्म शाखारहित बैंकिङ्ग सेवा प्रभावकारी थियो । त्यसयता मोबाइल बैंकिङ्ग लगायत डिजिटल वालेटका कारण यसको प्रभावकारिता समेत घट्दो अवस्थामा छ ।’

प्रति शाखारहित बैंकिङ्ग सेवा सञ्चालनमा सरदर २ लाख रुपैयाँसम्मको खर्च आउँछ । सेवा सञ्चालनका लागि चाहिने आवश्यक सामाग्री र सञ्चालनमा खट्ने प्रतिनिधिलाई समेत दिइने सेवाका कारण यो सेवा खर्चिलो छँदैछ । त्यति नै रूपमा सेवाग्राहीले पनि विश्वास नगर्ने अवस्था रहेका कारणले बैंकहरु शाखारहित सेवा बन्द गर्न चाहन्छन् । यसमा आर्थिक मन्दीका कारण घट्दो नाफाका कारण खर्च घटाउने रणनीति त छँदैछ ।

राष्ट्र बैंकका प्रवक्ता रामु पौडेलले यसअघि शाखारहित बैंकिङ्ग सेवा बन्द गर्नेबारे स्पष्ट प्रावधान नभएकाले स्पष्ट नीतिगत व्यवस्था कायम गरेको बताए । बैंकिङ्ग समाचारसँगको कुराकानीमा उनले भने, ‘यसअघि शाखारहित बैंकिङ्ग सेवा बन्द गर्नेबारे स्पष्ट प्रावधान थिएन । यसलाई राष्ट्र बैंकले व्यवस्थित गरेको हो ।’