बैंकिङ्ग समाचार काठमाडौं । 
सानै उमेरमा विदेश गएर धेरै दुःख पाएका मानिसहरुको जमात ठुलो छ । तर विदेशबाट थाकेर गाउँमै केही गर्छु भन्दै फर्किने मानिसहरुको संख्यामा पनि उल्लेखिय रुपमा वृद्धि भइरहेको छ । कसैले भैंसी पालेका छन, कसैले बाख्रा त कसैले तरकारी खेतीबाटै स्वदेशमै लाखौँ आम्दानी गरिरहेका छन । व्यावसायिक कृषिबाट राम्रो आम्दानी गर्न सकिन्छ भन्ने  आफूलाई लागेपछि कृषि पेशा अंगालेका कृषकहरु ग्रामीणमै पनि खुशी देखिन्छन । उनीहरूले कृषि पेशालाई अँगालेर जुन खालको मेहेनत गरिरहेका छन् यो साँच्चिकै उदाहरणीय छ । मान्छेले विदेशकै सपना देख्ने र स्वदेशमा भएकाहरू पनि शहरबजार केन्द्रित हुँदै गर्दा कृषिबाटै उदाहरणीय काम गरी जीवनस्तर परिवर्तन गर्न सकिन्छ भन्ने सन्देश केही कृषकहरुले दिएका छन् । तर विदेशबाट फर्केर स्वदेशमै राम्रो आम्दानी गर्न सकिन्छ भन्दै सपना देखेका युवाहरुलाई व्यवसाय विस्तारको लागि लगानीकै अभाव छ ।

सरकारले बजेटमै समावेश गरी कृषि कर्जा, सहुलियतपूर्ण कर्जा लगायतका ऋणका व्यवस्थाहरु पनि गरेको छ । अझ नेपाल राष्ट्र बैंकले मौद्रिक नीतिबाटै वाणिज्य बैंकहरुलाई कम्तीमा पनि १५ प्रतिशत कर्जा लगानी कृषि केन्द्रीत हुनुपर्ने निर्देशन दिँदै आएको छ । अझ यो भन्दा पनि वाणिज्य बैंकका प्रतेक शाखाले कम्तीमा पनि ५ जनालाई सहुलियतपूर्ण कर्जा प्रवाह गर्नुपर्ने व्यवस्था गरेको छ । विदेशबाट फर्केका उद्यमी बन्न चाहने युवाहरुले १५ लाखसम्म विना धितो कार्जा प्रवाह गर्नुपर्ने व्यवस्था पनि कागजमा लेखिएको छ । तर यस्ता नियमहरु केही बैंक तथा वित्तिय संस्थाहहरुले पालना गरेको देखिन्छ भने केहीले कृषिमा लगानी गर्दा जोखिम बढ्ने डरले लगानी गर्नै नचाहेको देखिन्छ । 

कृषि कर्जा काठमाडौं आसपासमा मात्रै सिमित 

कृषि कर्जा काठमाडौं नजिकका जिल्लाहरुमा मात्रै प्रवाह हुने गरेको देखिन्छ । नेपाल राष्ट्र बैंकले हालसालै सार्वजनिक गरेको प्रादेशिक आर्थिक गतिविधि अध्ययनको प्रतिवेदन (अर्धवार्षिक) अनुसार आर्थिक वर्ष २०७८÷७९ को पुस महिनासम्म कृषि कर्जा प्रवाह भएको जिल्लामा काठमाडौं अघि छ । बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट बागमती प्रदेशको कृषि क्षेत्रमा परिचालित कर्जा आर्थिक वर्ष २०७८÷७९ वर्ष मात्रै ३.३ प्रतिशतले बढेर पुसससम्म १ खर्ब ३ अर्ब ४१ करोड पुगेको छ । गत वर्षको सोही अवधिमा यस्तो कर्जा २०.२ प्रतिशतले बढेको थियो । कृषि क्षेत्रमा बैंक तथा वित्तीय संस्थाले कुल कर्जाको ४.० प्रतिशत कर्जा कृषि क्षेत्रमा प्रवाह गरेका छन् ।

बागमतीभित्र कृषि क्षेत्रमा प्रवाहित कर्जामध्येमा काठमाडौं जिल्लाको अंश ४०.४ प्रतिशत छ । अर्थात् ४१ अर्ब ७३ करोड रुपैयाँ कृषि काठमाडौंमै परिचालन भएको छ । काठमाडौंले बागमतीमा उत्पादन हुने खाद्य तथा अन्य बालीमा ६.५ प्रतिशत मात्रै योगदान दिन्छ । त्यस्तै काठमाडौंले प्रदेशमा तरकारी बालीमा १० प्रतिशत र फलफूल तथा मसलामा ३ प्रतिशत मात्रै योगदान गर्छ । यस्तै दूधमा ११.९, मासुमा १.९, अण्डामा ११.९ र माछापालनमा ०.६ प्रतिशत मात्रै उत्पादनमा काठमाडौंको हिस्सा छ । सबै उत्पादनमा काभ्रे, चितवन लगायतका जिल्ला काठमाडौं भन्दा धेरै अघि छन् । तर, कृषि कर्जा भने काठमाडौंकै कृषि फर्म र कृषकहरुमा केन्द्रित भएको देखिन्छ । 
 

वास्तविक कृषकको हातमै पुग्दैन कर्जा 

प्रदेशको कुल कषि बाली र उत्पादनमा औसत ६.५ प्रतिशत मात्रै योगदान दिने काठमाडौंमा करिब ४१ प्रतिशत कृषि कर्जा परिचालित हुनुले कृषि कर्जा वास्तविक कृषक भन्दा पहुँचवालाको हातमा पुगिरहेको स्पष्ट हुन्छ । नीतीमा वाणिज्य बैंकका प्रतेक शाखाले कम्तीमा पनि ५ जनालाई सहुलियतमा कर्जा उपल्ब्ध गराउनुपर्ने नीतिमा भएपनि सो नीतिको वास्तविक किसानको हातमा नपुगेको स्वयम बैंकरहरु स्वीर्काछन । ग्रामिण शाखामा काम गरिरहेका एक वाणिज्य बैंकका शाखा प्रवन्धकले सहुलियतवाला यस्ता कर्जाहरु प्रवाहमा संचालकहरुकै दवाव आउने गरेको बताउँछन । नाम नबताउने शर्तमा उनले भने, ‘पहिलो कुरा धेरै ग्राहकहरुलाई त यस्ता विषयमा थाहै हुँदैन । थाह भएका कतिपय ग्राहकहरुलाई यस्ता कर्जाहरु सकिसक्यो भनेर फिर्ता पठाउनुपर्ने हाम्रो वाध्यता छ ।’  
भिडियो

कृषि कर्जामा चितवनको अंश २९.९ प्रतिशत, मकवानपुरको ६.४ प्रतिशत, काभ्रेपलाञ्चोकको ५.१ प्रतिशत, धादिङको ४.० प्रतिशत, नुवाकोटको ३.७ प्रतिशत, ललितपुरको ३.१ प्रतिशत, भक्तपुरको अंश २.४ प्रतिशत, सिन्धुलीको अंश १.८ प्रतिशत छ । यस्तै सिन्धुपाल्चोकको अंश १.२ प्रतिशत, दोलखाको अंश ०.७ प्रतिशत, रामेछापको अंश ०.६ प्रतिशत र रसुवाको अंश ०.६ प्रतिशत रहेको तथ्याङकले देखाउँछ । लक्ष्मी बैंकका संचालक समेत रहेका ग्लोबल इक्वीटी फंड नामक संस्थाका निर्देशक डा. मनिस थापा साँचिकै वास्तविक कृषको हातमा कर्जा नै नपुगेको जिकिर गर्नुहुन्छ । उहाँ भन्नुहुन्छ, ‘सहुलियतपूर्ण कर्जा भन्दै कम्तीमा पनि १५ लाखसम्मको रकम बिना धितो प्रदान गर्नुपर्ने प्रावधान छ । अझ यसलाई बढाएर २५ लाखसम्मको कर्जा बिना धितो प्रवाह गर्नुपर्ने भनिएको छ । महिलाको नाममा गरिएका व्यापार व्यवसायमा पनि कर्जामा सहुलियत छ । तर कर्जा बीचमै हराइरहेको छ ।’ 

वित्तिय शिक्षा नपुग्दा कृषि कर्जाको बारेमा थाहै भएन 

गाउँ–गाउँमा वित्तिय शिक्षा नपुग्दा कृषि कर्जाको बारेमा जानकारी नै नभएको पाइएको छ । बैंकिङ्ग समाचारमा आएका अधिकांश गुनासा र जानकारी अनुसार मुलुकका विभिन्न भुभागमा कृषि कर्जाका बारेमा थाहै नभएको पाइएको हो । अधिकांश कृषि कर्जाहरु काठमाडौं आसपासमा मात्रै सिमित भएको राष्ट्र बैंककै तथ्याङक हेर्दा पनि वित्तिय शिक्षा नपुग्दा ग्रामिणस्तरमा कृषि कर्जा नपुगेको अनुमान लगाउन सकिन्छ । विशेषगरी कृषि कर्जाको बारेमा बुझ्नलाई वित्तिय ज्ञान आवश्यक पर्दछ । बैंक तथा वित्तिय संस्थाहरुले अत्यन्तै जटिल र अफ्ठयारा कृषि कर्जाका प्रोडक्टहरु बजारमा ल्याउँदा वास्तविक किसानहरुलाई बुझ्न अफ्ठयारो हुन्छ नै । फेरि बैंकहरुले गर्ने सामाजिक उत्तरदायीका कार्यक्रमहरु पनि ग्रामिण भेगमा नभई शहरबजारमा मात्रै सिमित हुँदा त्यसको उपयोगिता पनि त्यती धेरै नभएको पाइन्छ । त्यसले गर्दा विशेषगरी कृषकहरु बैंक तथा वित्तिय संस्थाहरुले दिने अनेकौं किसिमका कर्जाहरुमा अनविज्ञ भइरहेको पाइन्छ ।
भिडियो

कृषि विकास बैंक भन्छः कृषि क्षेत्रमा ५६ अर्ब भन्दा बढि लगानी 

नितान्त कृषि उपज र त्यसको व्यवस्थापन र विकासको लागि भन्दै खोलिएको कृषि विकास बैंक भने आफुहरुको पुरा ध्यान त्यतातिर भएको बताउँछ । कृषि विकास बैंकका सिइओ अनिल कुमार उपाध्यायले विदेशबाट स्वदेशमै केहि गर्छु भन्दै फर्केका युवाहरुका लागि विशेष योजनाहरु तयार पार्दै काम गरिरहेको बताउँछन । उनी भन्छन, ‘ कृषि विकास बैंकको कुरा गर्दा हाम्रा सबै योजना नै युवाहरुलाई स्वरोजगार बनाउनेतर्फ केन्द्रीत छ । हामीले नेपाल राष्ट्र बैंकले तोकेको क्षेत्रमा सजिलैसँग कर्जा प्रवाह गर्ने गरेका छौँ । हाम्रा कतिपय शाखाहरु कृषिमै आधारित छन । र सजिलैसँग कर्जा प्रवाहरु भइरहेको तथ्याङकले पनि देखाउँछ ।’  उनका अनुसार अब किसान कार्डबाट पनि आफ्ना सेवाहरु मोवाइलबाटै प्रदान गर्ने योजना भइरहेको छ । अझ भन्दा ५६ अर्ब भन्दा बढि रकम आफुहरुले कृषि क्षेत्रमै लगानी भएको उनले बताए ।

कृषि विकास बैंकका सिइओसँग गरिएको कुराकानी (भिडियो)