मर्चेन्ट बैंकिङ्गका सेवा तथा कार्यहरु पुरानै भएपनि नेपालको हकमा इन्भेष्टमेन्ट बैंकिङ्ग उदाउँदो चरणमा रहेको छ । ‘कर्पोरेट एडभाईजरी’ लगायतका इन्भेष्टमेन्ट बैंकिङ्गका सेवा अहिले बल्ल बुझ्दै बुझाउँदै अगाडी लैजानु पर्ने अवस्था छ । बैंकिङ्ग प्रणाली र पद्धती भन्दा माथि उठेर हेर्ने हो भने नेपालमा उदाइरहेको इन्भेष्टमेन्ट बैंकिङ्ग र मर्चेन्ट बैंकिङ्ग कान्छो नै छ । यसलाई सवल बनाउँदै धेरै अगाडी लैजानु पर्ने आजको चुनौती हो । यसका साथै धेरै ठुला अवसरहरु पनि यस क्षेत्रमा छन । हाम्रो जस्तो पुँजीको अभाव हुने मुलुकको लागि विकासका कामहरुलाई अगाडी बढाउनको लागि पुँजी र्निमाणको बलियो स्रोतको रुपमा मर्चेन्ट बैंकिङ्गले विशेष महत्व राख्दछ । यस क्षेत्रको विकासका लागी राज्यका निकायहरुसँग समन्वय गर्दै अगाडी जानुपर्ने समग्र मर्चेन्ट बैंकिङ्गको लागि आफैमा चुनौतीपूर्ण छ । यस्तै चुनौती र अवसहरुका विषयहरुलाई ध्यानकेन्द्रीत गर्दै नेपाल एसबिआई मर्चेन्ट बैंकिङ्ग लिमिटेडका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत लेखनाथ पोखरेलसँग बैंकिङ्ग समाचारको लागि मनोज रेग्मीले गरेको कुराकानीः

भिडियो

नजिकबाट मर्चेन्ट बैंकिङ्गलाई नियाल्दा कस्तो पाउनुहुन्छ ?
मर्चेन्ट बैंकिङ्ग अहिले नेपालमा ३०/३२ को हारहारिमा छन । यसको दायरा अहिले विस्तारकै क्रममा छ । आफ्नो अनुभव बटुल्दै र आफ्नो क्षेमता अभिवृद्धि गर्दै मर्चेन्ट बैंकिङ्गले इन्भेष्टमेन्ट बैंकिङ्गको पाटोलाई पनि आत्मसाथ गर्दै अगाडी बढिरहेको छ । नेपालको अर्थतन्त्रको लागि यो अत्यन्तै राम्रो कुरा हो । अझ हालसालै चालिएको पिइभिसिको क्षेत्र पनि असाध्यै राम्रो मानिएको छ । नेपालमा स्टार्टअपको लागि उपयुक्त फाइनान्सिङ्ग गर्नको लागि बनाइएको यो नविनतम सोचले नेपालमा व्यवसायिक वातावरण सिर्जना गर्न सहज हुने अपेक्षा गरिएको छ । हाल देखिएको मर्चेन्ट बैंकिङ्ग र त्यसमा सामावेश भएको पिइभिसी र इन्भेष्टमेन्टको पाटोलाई हेर्दा मर्चेन्ट बैंकिङ्गले लय समातेको छ ।

मर्चेन्ट बैंकिङ्गमा चुनौतीहरु पनि त होलान नि ?
चुनौतीहरु अवश्य पनि छन । पछिल्लो समय बजारमा देखिएको आर्थिक मन्दीले गर्दा युवाहरुमा उद्यमी बन्ने मनोबलमा गिरावट आएको छ तर मर्चेन्ट बैंकिङ्ग र पुँजी बजारको भुमिकालाई हेर्दा उद्यमीहरु तयारी अवस्थामा रहँदा कुनै फरक पर्दैन । र आउँदा दिनहरुमा हामीले यो क्षेत्र धेरै नतिजामुखी देख्न सक्छौँ ।

बजारमा भएका म्युचुअल फण्डहरुबाट उल्लेखीय रिटर्न दखिएको छैन, तर मर्चेन्ट बैंकहरुले १४/१५ प्रतिशतको औषत प्रतिफल छ भनिरहेका छन ? के यो साँचो हो ?
इन्भेष्टमेन्ट बैंकिङ्गको महत्वपूर्ण पाटोबाट हेर्दा मर्चेन्ट बैंकिङ्गले दिर्घकालिन पुँजी निमार्ण म्युचुअल फण्डमार्फत गरिहेका छन । हाल १० देखि १२ वर्षसम्मका दिर्घकालिन पुँजी निमार्णका स्रोतहरु सामुहिक लगानी कोषमार्फत पैदा भइरहेका छन । तर म्युचुअल फण्डको लगानीको पक्षलाई हेर्दा अहिले बजारमा ठुला पूर्वाधार तथा परियोजनाहरुमा पनि म्युचुअल फण्डबाट लगानी गर्न सक्नेगरी काम भइरहेको छ । म्युचुल फण्डबाट उठिरहेको दिर्घकालिन पुँजीलाई ठुला परियोजनाहरुमा लगानी गर्ने वातावरण अझैपनि अन्वेषण गरिएको छैन । अहिलेका लागि जतिपनि लगानीका क्षेत्रहरु तोकिएका छन, त्यसमा रहेर आफुले कमाउँदै लगानीकर्ताहरुलाई त्यसको प्रतिफल वितरण गर्दै गईरहेका छन । तर म्युचुअल फण्डको मुख्य उदेश्य पूर्वाधार क्षेत्र, पूर्वाधार तथा उत्पादनमुलक क्षेत्रमा लगानी गर्ने नै हो । त्यसैले यो उपकरण लगानीको वातावरण सिर्जना गर्न र उद्यमीहरुलाई सघाउन अत्यन्तै राम्रो मानिएको छ ।

एसआईपी पनि म्युचुअल फण्डकै प्रोडक्ट मानिन्छ । तर यती वर्षमा यती प्रतिफल भनेर भनिएको छ । प्रतिफलको ग्यारेन्टी चाहीँ कसरी कसरी गर्ने ?
एसआईपी खुल्लामुखी सामुहिक लगानीे कोषको प्रोडक्ट हो । यसमा खुल्लामुखीको केही युनिट बजारबाट खरिद गर्ने र बैंकमा राखिएको बचत जसरी आफुले चाहेअनुसार परिचालन गरिएको हुन्छ । यसमा लगानीकर्ताहरुसँग दुईवटा अप्सन हुन्छ । एउटा लगानीकर्ताहरुले कमाएको र गर्न चाहेको बचत बैंकिङ्ग क्षेत्रमा लगानी गर्ने । अर्को भनेको आफ्नो बचतलाई पुँजी बजारमा लगाउने । अब प्रतिफलको आशा चाहीँ कति गर्ने भन्ने लगानीकर्ताहरुसँग फरक च्वाइस हुन्छ । त्यसकारण एसआईपीमा आफुले चाहेको प्रतिफल कति हो र त्यसको समयको अवधी कती राख्ने आफैले छनौट गर्दै नियमित बचत गर्न मिल्नेगरी व्यवस्था गरिएको हुन्छ ।

त्यसो भए म्युचुअल फण्डको बन्दमुखी योजना राम्रो कि खुल्लामुखी ?
बन्दमुखी योजनाहरुको न्याभ(नेट एसेट भ्यालु) हप्तामा हेरिन्छ भने खुल्लामुखी योजनाको प्रतेक दिन हेर्न मिल्छ । त्यसैले म त भन्छु म्याचुरिटी भएकोमा केही समय होल्ड गर्ने नत्र पूँजी बजारको दोस्रो हेर्ने तर खुल्लामुखी योजनामा भने दोस्रो बजार नहेरी आफ्नो भ्यालु लिन सकिन्छ । त्यसकारण तरलताका हिसाबले पनि खुल्लामुखी योजना चाहीँ अलिक सजिलो हो कि जस्तो लाग्छ ।

ठुला परियोजना र पूर्वाधार बनाउन नेपालमा अझै पुँजीको अभाव भनिन्छ ? के साँचै नेपालमा पुँजीको अभाव भएकै हो ?
तपाईले भनेजस्तै गरी हाम्रो देशमा पुँजीको अभाव भने छ । किनभने भर्खरै हामीलाई जानकारी भयो कि १० वर्षमा हामीले १० हजार मेगावाट विद्युत भारततर्फ निर्यात गर्ने योजना छ । अहिले ३ हजार उत्पादन भइसकेको छ भने बाँकी ३ हजार नीजी क्षेत्रको लगानीमा निमार्णको चरणमा छ । तर १० हजार मेगावाट उत्पादन गर्दा औसतमा पनि प्रति मेगावाट २२ करोड रुपैँया राख्दा पनि २२ खर्ब रकम खर्च गर्नुपर्ने हुन्छ । २२ खर्ब पैसा पूर्वाधार क्षेत्रमा खर्च गर्नको लागि कसरी लगानीको स्रोत जुटाउने । यो चुनौतीको विषय हो । त्यसैले हामी पुँजीको आवश्यकतामा चाहीँ छौँ । हुन त हामीसँग समय १० वर्ष छ, वर्षमा २ देखि ३ वटा प्रोजेक्ट सञ्चालन भएपनि १० वर्षमा हामी ३ वटा साइकल पुरा गर्न सकौंला । तर पूर्वाधार तथा ठुला परियोजनामा दिर्घकालिन लगानीको लागि पुजीँको आवश्यकता भने छ ।

जस्तोसुकै कम्पनीको पनि आईपीओ बजारमा आईरहेको छ । ठ्याक्कै भन्दा यो सफल नियमनको उदाहरण हो की चुनौतीको विषय हो ?
यो ठुलो सफलता हो । नेपालजस्तो विकासोन्मुख मुलुकमा सर्वसाधारणबाट पुँजी जुटाएर ठुला पूर्वाधारहरुमा लगाउनुपर्ने भयो भन्दा आजको दिनमा जुनसुकै आईपीओ आउँदा पनि आम सर्वसाधरणले पुँजीको कमी हुन दिएका छैनन । आईपीओमा जनमानसको यती ठुलो सहभागिताले हामीलाई पुँजी जुटाउन सहज बनाईदिएको छ । तर हामी के कुरामा अत्यन्तै चनाखो हुनुपर्छ भने भविष्यमा पनि अहिले भइरहेको विश्वसनियता कतै कायम गर्न सकिएन भने चुनौती हुने हो कि भन्ने चिन्ता हो । तर हालसम्म हामीले कमाएको यो सफलता अत्यन्तै सही दिशामा छ ।

हालसालै नेपाल धितोपत्र बोर्डले आईपीओमा भइरहेको १० कित्ता नीति पुनरावलोकन गर्ने भन्दै अध्ययन समिति नै बनाएको छ । के आजको दिनमा नीति परिमार्जन गर्नु ठिक हो ?
अब यसमा अलिक फरक प्रकारले व्यख्या गरिनुपर्छ जस्तो लाग्छ । हिजोका दिनमा हामीले कुन विषयलाई ध्यान दिएर आईपिओमा १० कित्ताको नीति लियौं र आजको दिनमा हामीले कस्तो खालको अनुभव पायौं । जहिले पनि नियम र नियमनको कुरामा चाहीँ काम गर्दै सिक्दै जाने हो । यस्तो नियमले आम मानिसको फाइदालाई कसरी सुनिश्चित गरेको छ भन्ने महत्वपूर्ण कुरा हो । हाल आईपीओ भर्दा १० कित्ताका लागि मात्र आवेदन दिन मिल्ने व्यवस्था छ । यस्तो व्यवस्थाले जस्तोसुकै कम्पनीको सेयर पनि बिक्री हुने गरेको र अन्डराइटरले पनि सजिलै अन्डरराइट गर्ने गरेको देखिन्छ । यस व्यवस्थाले विद्यार्थी, गृहणी तथा ग्रामीण क्षेत्रका लगानीकर्ताको सहभागिता बढ्ने बोर्डको भनाई थियो । तर अहिले आएर जस्तो पनि कम्पनीले आईपीओ जारी गर्ने तर राम्रा कम्पनी र नराम्रा कम्पनीको भेद नछुट्टीने भएको हुँदा त्यतातीर पनि हामीले काम गर्नुपर्छ भन्ने नियमनकारी निकाय धितोपत्र बोर्डलाई लागेको होला । हेरौं अध्ययनले के भन्छ ।

अन्डराइटिङ्गको काम मर्चेन्ट बैंकिङ्गले गर्छन । ५० देखि ६० कित्ताको नीति आयो भने त तपाईहरुलाई अफ्ठ्यारो पर्ने भयो, हैन त ?
हामीलाई अफ्ठ्यारो पर्ने भन्ने विषय नहोला, तर केही छैन । हामीले त बजारले दिएको क्षेत्रहरुमा लगानी गर्दै त्यसको प्रतिफल दिने काम गरिहाल्छौँ । तर समग्र अर्थतन्त्रका हिसाबले सहि निर्णयहरु हुँदै जान्छन् । त्यो होस् । त्यही चाहान्छौँ ।

अन्तमा के भन्नुहुन्छ ?
मर्चेन्ट बैंकिङ्ग र पुँजी बजारलाई हेर्दा अहिले बजारमा यसको सकारात्मक पक्ष धेरै देखिएको छ । तर अझैपनि बजारमा आर्थिक गतिविधिहरु चलायमान भएन भन्ने खालका कुराहरु उत्पन्न भइरहेका छन, तर सधैँ भएन मात्रै नभनी केही सकारात्मक सुचकहरुलाई पनि हेर्नुपर्छ । अहिले बैंकहरुमा तरलता पर्याप्त छ, रेमिटेन्स खर्बमा भित्रिएको छ, पर्यटनहरु पर्याप्त मात्रामा आइरहेका छन । यी यावत कुराहरुले गर्दा बजारले लय समातेको छ । पुँजी बजारको मनोबल पनि बढिरहेको छ । त्यसैले हामी आत्तिहाल्नुपर्ने अवस्था छैन । हामी सबैै सकारात्मक उर्जाकासाथ अगाडी बढ्नुपर्छ ।