काठमाडौँ, नेपाल – नेपालको वित्तीय क्षेत्र डिजिटल रूपान्तरणतर्फ अघि बढिरहेको छ, र ब्लकचेन प्रविधि केवाईसी (Know Your Customer) प्रक्रियामा सम्भावित खेल परिवर्तन गर्ने तत्वको रूपमा उभिएको छ। अन्वेष टेक्नोलोजिजका सीईओ दीपक भट्टाले ब्लकचेन सक्षम केवाईसी प्रणालीको महत्त्व बारेमा विस्तृत रिपोर्ट प्रस्तुत गर्दै, यसले नेपालका वित्तीय इकोसिस्टममा सुरक्षा, गोपनीयता र दक्षता वृद्धि गर्न सक्ने बताए।

केवाईसी र यसको वित्तीय भूमिकाबारे बुझाइ
केवाईसी वित्तीय क्षेत्रमा आधारभूत प्रक्रिया हो, जसमा ग्राहकको पहिचान, पृष्ठभूमि र उद्देश्यको प्रमाणिकरण गर्नको लागि ध्यान केन्द्रित गरिन्छ। यसमा ग्राहक स्वीकृति नीति, ग्राहक पहिचान प्रक्रिया, लेनदेन अनुगमन र जोखिम व्यवस्थापन जस्ता प्रमुख घटकहरू समावेश छन्। हाल नेपालका अधिकांश बैंकहरू e-KYC मा निर्भर छन्, जसले डिजिटल आइडी प्रमाणिकरणको माध्यमबाट ग्राहकको अनबोर्डिंग प्रक्रियालाई सरल बनाउँछ र वित्तीय पहुँच सुधार गर्दछ।

अवस्थापित e-KYC प्रणालीका चुनौतीहरू
हालैको समयसम्म, नेपालमा e-KYC बढ्दो लोकप्रिय हुँदै गइरहेका छन्, तर यसमा डाटा विखण्डन, समन्वयनको अभाव, ग्राहकको व्यवहारको सीमित दृष्टिकोण र अडिट ट्रेलको कमी जस्ता समस्याहरूले यसको प्रभावकारिता सीमित गरेका छन्। प्रत्येक वित्तीय संस्था आफ्नै e-KYC प्रणाली चलाउँछ, जसले ग्राहकहरूलाई बारम्बार जानकारी उपलब्ध गराउनुपर्ने र डेटाबेसमा असमानताहरू निम्त्याउँछ।

ब्लकचेन: e-KYC को सीमितताहरूको समाधान
ब्लकचेन प्रविधि, जो कि एक वितरित डिजिटल खाता हो, पारदर्शिता, डाटा इंटेग्रिटी र छेड़छाड़ प्रतिरोधको सुविधा प्रदान गर्दछ। पारम्परिक e-KYC को विपरीत, ब्लकचेनले बैंकहरूलाई प्रमाणित ग्राहक डाटा सुरक्षित रूपले साझा गर्न अनुमति दिन्छ, जसले दोहोराइ र लागत घटाउँछ। ग्राहकहरू केवाईसी जानकारी एकपटक मात्र प्रस्तुत गर्छन्, जसले विभिन्न संस्थाहरूमा आवश्यकतानुसार पहुँच दिनेछ, यसरी प्रक्रियालाई सरलीकृत गर्दै डाटा सुरक्षा सुधार्नेछ।

ब्लकचेन-आधारित केवाईसीका फाइदाहरू

• दक्षता र सरलता: साझा खाता प्रणालीले प्रमाणित ग्राहक डाटामा रियल-टाइम पहुँच प्रदान गर्दछ, जसले दोहोराइ घटाउँछ र प्रयोगकर्ता अनुभवलाई सुधार्छ।
• पारदर्शिता र नियन्त्रण: ग्राहकहरूले आफ्नो डाटा माथि नियन्त्रण राख्छन् र बैंकहरूलाई चयनात्मक पहुँच दिन्छन्, र ब्लकचेनको पारदर्शिताले सरोकारवालाहरू बीच विश्वास निर्माण गर्दछ।
• गोपनीयता र सुरक्षा: प्रमाणिकरणलाई केन्द्रीयकृत गरेर, ब्लकचेनले डाटा उल्लंघनको जोखिमलाई कम गर्न र संस्थाहरू बीच डाटा समन्वयन कायम राख्न मद्दत गर्दछ।
• अनुपालन र अनुगमन: ब्लकचेनले सुरक्षित अडिट ट्रेल प्रदान गर्दछ, जसले नियामकहरूलाई आवश्यक डाटा उपलब्ध गराउन र अनुपालनलाई समर्थन गर्न मद्दत पुर्याउँछ।
• स्मार्ट कन्क्र्याट मार्फत स्वचालन: स्मार्ट कन्क्र्याटले केवाईसी प्रक्रियालाई स्वचालित गरेर बैंकहरूको दक्षता बढाउँछ।

विश्वव्यापी सफलताका कथाहरू: एस्टोनिया, यूके, र सिंगापुर
कयौं देशहरूले केवाईसीका लागि ब्लकचेनको सफल कार्यान्वयन गरेका छन्, जसले यसको मूल्य प्रमाणित गरेको छ। एस्टोनियाको ब्लकचेन-आधारित पहिचान प्रणालीले सार्वजनिक सेवाहरूलाई सरल बनाएको छ, जबकि यूकेको बैंकिङ क्षेत्रले साझा पहिचान फ्रेमवर्कको परीक्षण गरेको छ। सिंगापुरको MyInfo पहलले ब्लकचेनलाई व्यक्तिगत डाटा सुरक्षित गर्न प्रयोग गरेको छ।

नेपालको ब्लकचेन एकीकरणको तयारी
नेपालका केही वित्तीय संस्थाहरू e-KYC जस्ता क्षेत्रहरूमा ब्लकचेनको अन्वेषण गर्दैछन्, यद्यपि अझै चुनौतीहरू रहेका छन्। सफल कार्यान्वयनका लागि आवश्यक घटकहरूमा पूर्वाधार, नेपाल राष्ट्र बैंकबाट नियामक समर्थन, लागत विचारहरू र बैंकहरूको सहकार्य समावेश छन्। व्यापार वित्त, सीमापार भुक्तानी र सम्पत्ति निगरानी जस्ता क्षेत्रमा पाइलट परियोजनाहरू पहिले नै सुरु भएका छन्।

नेपालको केवाईसीमा ब्लकचेनको भविष्य
यदि नेपाल राष्ट्र बैंकले ब्लकचेन-आधारित केवाईसी कार्यान्वयन गर्ने हो भने, यो केन्द्रीय प्रशासक र नियामकको रूपमा काम गर्न सक्छ, जसले सहभागिता गर्ने बैंकहरूको बीचमा एक सञ्जाल मोडेल स्थापना गर्न सक्छ। यसले अन्तरसञ्चालनीयता सुधार्ने, डाटा विनिमयलाई सरलीकृत गर्ने र शासकीय नियन्त्रणमा सुधार गर्नेछ।

ब्लकचेन प्रविधि नेपालका केवाईसी प्रक्रियामा क्रान्तिकारी अवसरको रूपमा प्रस्तुत हुन्छ, जसले सुरक्षा, गोपनीयता र अनुपालनमा वृद्धि ल्याउँछ। नेपालले आफ्नो वित्तीय प्रणालीलाई आधुनिक बनाउन जारी राख्दा, संस्थाहरू र नियामकहरूको सहकार्य अत्यन्त महत्त्वपूर्ण हुनेछ, जसले ब्लकचेन सक्षम केवाईसीको फाइदाहरूलाई साकार पार्न मद्दत गर्नेछ र अन्ततः नेपालको वित्तीय क्षेत्रलाई बलियो बनाउनेछ र ग्राहक अनुभवलाई सुधार्नेछ।